“kalkındırmak” kelimesinin sözlük anlamı
Türk Dil Kurumu (TDK) Güncel Türkçe Sözlük’te “kalkındırmak” fiilinin anlamı şu şekilde verilmiştir: “kalkınmasını sağlamak, kalkınmasına yol açmak.” [1] Bu tanım dilimizde bu fiilin temel işlevini net biçimde ortaya koyar: Bir kişi, kurum ya da bölgenin kalkınma hâline gelmesine destek olmak veya onu bu hâle ulaştırmak.
Kelimenin kökeni ve dilimizdeki yeri
“Kalkındırmak” sözcüğü Türkçede “kalkın‑” kökünden türemiştir; buradaki “kalkın” fiili “gelişmek, yükselmek” gibi anlamlara sahiptir. TDK’daki türetim eki “‑dır‑mak” ile “kalkınma hâlini sağlama, birini ya da bir şeyi kalkınır hâle getirme” anlamı kazanılmıştır. Bu tür fiil türetimleri Türkçede yaygın olup, toplumsal veya ekonomik gelişim süreçlerini ifade etmeye uygundur.
Geçmişten günümüze “kalkındırmak” kavramının tarihsel arka planı
19. ve 20. yüzyıl: Kalkınma kavramının doğuşu
“Kalkındırmak” fiilinin somut kullanımı çoğunlukla toplumsal ya da ekonomik gelişim bağlamında gerçekleşmiştir. Örneğin, 20. yüzyıl başlarında pek çok ülkede, özellikle sömürge sonrası dönemde, “geri kalmış bölgeleri kalkındırmak” söylemi yaygınlaşmıştır. Uluslararası kalkınma literatüründe de bu anlamda “development” (gelişim/kalkınma) kavramı öne çıkmıştır. :contentReference[oaicite:2]{index=2}
Türkiye özelinde yaklaşım ve uygulamalar
Türkiye’de “kalkındırmak” fiilinin uygulama alanı, kuruluş dönemi ekonomik politikalarından başlayarak planlı kalkınma dönemine kadar uzanır. Özellikle 1960’lardan itibaren hazırlanan beş yıllık kalkınma planları, devletin ve kamunun “bölgeyi, sanayiyi, eğitimi kalkındırma” yönündeki rolünü ön plana çıkarır. :contentReference[oaicite:3]{index=3} Ayrıca, kalkınma kavramının Türkiye’de evrimi üzerine yapılan çalışmalarda, ideolojik, kurumsal ve ekonomik dönüşümler “kalkındırma” fiilini taşıyan politikaların nasıl şekillendiğini gösterir. :contentReference[oaicite:4]{index=4}
Akademik tartışmalar: “Kalkındırmak” bağlamında kritik noktalar
Bir: Kavramın kapsamının genişlemesi
Eskiden “kalkındırmak” yalnızca ekonomik büyüme veya sanayileşme ile sınırlanırken, bugün sosyal, kültürel ve çevresel boyutlar da içine alınmaktadır. Akademik literatürde, “kalkınma” kavramının yalnızca gelir artışı değil, refah düzeyi, insan kapasiteleri ve toplumsal eşitlik gibi değişkenleri içerdiği vurgulanır. :contentReference[oaicite:5]{index=5} Bu bakımdan, “kalkındırmak” fiili de artık dar anlamda altyapı ya da sanayi gelişimi değil; insan odaklı, sürdürülebilir süreçleri akla getiriyor.
İki: Bölgesel ve mekânsal eşitsizlikler
Türkiye gibi ülkelere özgü olarak “kalkındırmak”, yalnızca ulusal ölçekte değil, bölgesel farklılıkların azaltılması bağlamında da kullanılır. Yani “geri kalmış” bölgeleri kalkındırmak, kent‑kır arası gelişmişlik farkını daraltmak gibi amaçlar akademik tartışmalara konu olmuştur. :contentReference[oaicite:6]{index=6} Bu da demektir ki fiilin anlamı, bir bölgenin veya topluluğun yalnızca “biraz daha iyi” hâle gelmesini değil, “özgün potansiyeline ulaşmasını” ifade edebiliyor.
Üç: Sürdürülebilirlik ve kapasite geliştirme ekseni
Günümüzde “kalkındırmak” söylemi, yalnızca kısa vadeli müdahaleleri değil, uzun vadeli sürdürülebilirliği ve kapasite oluşturmayı da içeriyor. Örneğin, eğitim yoluyla yeni kuşakların yetiştirilmesi, altyapı yatırımları kadar çevresel duyarlılığın gözetilmesi, yerel toplulukların aktif katılımının sağlanması gibi faktörler öne çıkıyor. :contentReference[oaicite:7]{index=7} Bu ise “kalkındırma” fiilinin yalnızca “yapmak‑ettirmek” değil “yapabilme kapasitesini kazandırmak” anlamına da gelebileceğini gösteriyor.
Sonuç
kalkındırmak kelimesi, Türkçede TDK’ya göre “kalkınmasını sağlamak, kalkınmasına yol açmak” anlamını taşır. Ancak bu sade tanım, fiilin içerdiği geniş toplumsal ve ekonomik dayanakları tümüyle yansıtmaz. Geçmişten günümüze bakıldığında bu fiilin ekonomik sanayileşmeden bölgesel eşitliğe, insan odaklı kalkınmadan sürdürülebilirliğe kadar uzanan bir dönüşüm süreci içinde yer aldığı görülür. Dolayısıyla “bir yeri, bir topluluğu kalkındırmak” demek; yalnızca büyütmek değil, gelişmesini sağlamak, potansiyelini açığa çıkarmak, sürdürülebilir ve kapsayıcı bir şekilde ilerletmek anlamını taşır. Türkmenizasyon ve modernleşme süreci bağlamında Türkiye özelinde bu kavramın uygulama alanları ve tartışmaları da oldukça zengin bir içeriğe sahiptir.
—
Sources:
[1]: “Kalkındırmak ne demek? Kalkındırmak kelimesinin TDK … – Mynet”